Policy Brief-el

Σημείωμα Πολιτικής για την Υγεία των Προσφύγων και Μεταναστών στην Ελλάδα

by Elli Papastergiou

Εισαγωγικό Σημείωμα

Το σημείωμα πολιτικής για την Υγεία και τους Πρόσφυγες συντάχθηκε πριν ο ιός Covid-19 εισέλθει μαζικά στη ζωή μας. Συνεπώς, δεν εξετάζει το ξέσπασμα αυτής της πανδημίας που επιτείνει και στην πραγματικότητα φέρνει στα αφόρητα όρια τους όλες τις ανησυχίες που εγείρονται. “Οι υπερπλήρεις δομές φιλοξενίας στα ελληνικά νησιά και οι τρομακτικές συνθήκες διαβίωσης εκεί, αποτελούν την τέλεια καταιγίδα για μια πανδημία όπως αυτή του ιού COVID-19”, προειδοποίησαν οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα στο Δελτίο Τύπου που κοινοποίησαν στις 12 Μαρτίου 2020. Το σημείωμα πολιτικής, πέρα από μία προσπάθεια επισήμανσης ορισμένων βασικών συστάσεων, παρέχει μια εικόνα για το πώς οι διαρθρωτικές αλλαγές στην παροχή υγειονομικής περίθαλψης σχετίζονται με την (εκ νέου) ανάθεση ευθυνών μεταξύ των διαφόρων δρώντων: το κράτος, τους διεθνείς οργανισμούς, τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και τελικά τους ίδιους τους πρόσφυγες και μετανάστες. Σε αυτές τις δύσκολες στιγμές, ενθαρρύνουμε τη συζήτηση σχετικά με τις δυνατότητες της/των ευθύνης/ων, αλλά και της εμπιστοσύνης, στο πλαίσιο της παροχής και των πρακτικών παροχής περίθαλψης (υγείας), ιδίως εκείνων που αφορούν τους ‘ευάλωτους’ – στην περίπτωση μας τους πρόσφυγες και μετανάστες.

Προσεγγίζοντας την ευθύνη ως μία συνάθροιση δεοντολογικών και κοινωνικών συμπλέξεων, θα μπορούσαμε να παρατηρήσουμε τις διαδικασίες σχηματισμού αξιώσεων σχετικά με τις ευθύνες, καθώς συνδέονται με ποικίλες σχέσεις περίθαλψης και συνεργασίας. Καθώς η συμμετοχή του κράτους στην παροχή κοινωνικής πρόνοιας μειώθηκε, λόγω των συνεχιζόμενων μέτρων λιτότητας στην Ελλάδα, και οι εξωτερικές αναθέσεις στον ιδιωτικό τομέα και την κοινωνία των πολιτών αυξήθηκαν, οι περίπλοκες διαπραγματεύσεις σχετικά με το ποιος είναι υπεύθυνος για την περίθαλψη και πότε, πώς και υπό ποιες συνθήκες, πολλαπλασιάστηκαν. Επιπλέον, πώς είναι δυνατόν οι πρόσφυγες, οι οποίοι αντιμετωπίζονται ως μάζα, να είναι ‘ατομικά’ υπεύθυνοι; Πώς κατασκευάζεται, υποστηρίζεται και ασκείται η «ατομική ευθύνη» σήμερα στις δομές φιλοξενίας της ηπειρωτικής χώρας, για να μην αναφερθούμε στα κέντρα υποδοχής στα νησιά και στη περιοχή του Έβρου; Αν φοβόμαστε ‘εμείς’, πως αισθάνονται ‘αυτοί’;

Μια τέτοια συζήτηση θα αποκάλυπτε την περιπλοκότητα της καθημερινής ζωής, επιτρέποντάς μας να δούμε πώς το κράτος και οι άνθρωποι χρησιμοποιούν ταυτόχρονα αντίθετες έννοιες της ευθύνης, ανάλογα με το πλαίσιο και τις σχέσεις εξουσίας, χωρίς να αισθάνονται ότι αυτές συγκρούονται. Η απόδοση της ανάληψης ευθύνης ορίζεται συνήθως ως η μεταβίβαση της ευθύνης από το κράτος στα άτομα ώστε να διαχειριστούν και να κυβερνούν τους εαυτούς τους και την πρόσβαση τους σε υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης, μια διαδικασία που χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα για τους πολίτες, ακόμη και αν είναι ‘ευάλωτοι’, όπως οι Ρομά και οι ηλικιωμένοι. Ωστόσο, η ευθύνη γίνεται κατανοητή με ποικίλους τρόπους και δεν είναι χαρακτηριστική μιας μόνο μορφής διακυβέρνησης. Η αλληλεξάρτηση μεταξύ των μορφών διακυβέρνησης και των διαφόρων αντιλήψεων σχετικά με την προσωπική, συλλογική και θεσμική ευθύνη επηρεάζει άμεσα τους ιδιαίτερους μηχανισμούς σχηματισμού του υποκειμένου και την εμφάνιση νέων τρόπων αξίωσης και διεκδίκησης (ή όχι) δικαιωμάτων, ‘ανθρώπινων’ δικαιωμάτων, ‘ασύλου’, στέγης, υγείας — δικαιωμάτων πολύ συναφών με την πανδημία του ιού Covid-19.

Δέσποινα Συρρή

 

Σημείωμα Πολιτικής για την Υγεία των Προσφύγων και Μεταναστών στην Ελλάδα[1]

Από τον Μαχμούντ Αμπντελρασούλ, Ειδικευόμενο Ιατρό στο Νοσοκομείο Παμμακάριστος

Φεβρουάριος 2020

Εισαγωγή

Η μετανάστευση συνδέεται με την απώλεια του πολιτιστικού κεφαλαίου, των κοινωνικών δικτύων και των επαγγελματικών ταυτοτήτων, που χρειάζεται μετά να αποκατασταθούν σε ένα νέο τόπο, προκαλώντας αισθήματα αποξένωσης και μοναξιάς, καθώς και σωματικής δυσφορίας. Ενάντια στην τάση εξατομίκευσης και απο-πολιτικοποίησης των δυσκολιών και των κινδύνων που συνδέονται με τη μετανάστευση και με στόχο τον ολοκληρωμένο ψυχοκοινωνικό προβληματισμό για τη σχέση μετανάστευσης και υγείας, η πρώτη πρέπει να γίνει κατανοητή ως συλλογικό φαινόμενο και συστατική δύναμη του σύγχρονου κόσμου.

Δεδομένου ότι η σωματική και ψυχική υγεία αποτελεί τη βασικότερη προϋπόθεση για την σωστή ανάπτυξη της προσωπικότητας του ατόμου και την ενίσχυση της ευημερίας του και λαμβάνοντας υπόψη το τραύμα που μπορεί να βιώσει το άτομο κατά τη διαδικασία της μετακίνησης, γίνεται σαφές ότι το σύστημα υγείας της χώρας υποδοχής θα πρέπει να είναι σε θέση να ανταποκριθεί αποτελεσματικά.

Η μετανάστευση και η υγεία πρέπει να γίνονται αντιληπτές ως εμπειρίες που μπορούν ταυτόχρονα να προκαλέσουν κοινωνικό αποκλεισμό, αλλά και να αποτελέσουν πηγή αλληλεγγύης και κοινωνικής αλλαγής. Μπορούν να εξεταστούν ως ζητήματα κοινωνικής ανισότητας, επιτρέποντας τη διερεύνηση εννοιών όπως ο ‘υπεύθυνος ασθενής’ και πώς/αν αλλάζουν καθώς οι άνθρωποι μετακινούνται, καθώς και την ανακάλυψη των ‘πανικών ηθικής’ και ‘νέων’ ασθενειών που συνδέονται με την ανθρώπινη κίνηση.

Το παγκόσμιο και ευρωπαϊκό πλαίσιο

Το δικαίωμα όλων να απολαμβάνουν το υψηλότερο δυνατό επίπεδο σωματικής και ψυχικής υγείας ορίζεται στο Καταστατικό Χάρτη του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (Π.Ο.Υ.) ήδη από το 1948, ενώ οι διεθνείς συμβάσεις προστατεύουν τα δικαιώματα των μεταναστών και προσφύγων, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματός τους στην υγεία. Ωστόσο, συχνά πολλοί πρόσφυγες και μετανάστες δεν έχουν την κατάλληλη πρόσβαση και την αντίστοιχη οικονομική προστασία. Αποτέλεσμα είναι η οικονομική επιβάρυνση των προσφύγων και μεταναστών με το κόστος των υπηρεσιών υγείας. Παράλληλα, η πρόσφατη, μεγάλης κλίμακας, πληθυσμιακή μετακίνηση προκάλεσε επιδημιολογικές και συστημικές προκλήσεις, στις οποίες καλούνται να προσαρμοστούν τα συστήματα υγείας. Αυτό καταδεικνύεται και από το γεγονός ότι το Μάιο του 2019, η Παγκόσμια Συνέλευση για την Υγεία συζήτησε το οικουμενικό σχέδιο δράσης για την περίοδο 2019-2023 με τίτλο «Προώθηση της υγείας των προσφύγων και μεταναστών» ((World Health Organisation: Director-General, Promoting the health of refugees and migrants, Draft global action plan, 2019–2023, 25 Απριλίου 2019, A72/25 Rev.1, διαθέσιμο: http://apps.who.int/gb/ebwha/pdf_files/WHA72/A72_25-en.pdf)).

Οι περισσότεροι μετανάστες είναι υγιείς κατά την έλευση τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε)., ωστόσο είναι δυνατό να επηρεαστούν από συνθήκες και παράγοντες πριν ή κατά τη διάρκεια του ταξιδιού που έχουν επίδραση στη σωματική και ψυχική τους υγεία. Η ελλιπής Ατζέντα για τη Μετανάστευση((European Union: European Commission, Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions. A European Agenda on Migration, 13 Μαΐου 2015, COM(2015) 240, διαθέσιμο: http://ec.europa.eu/home-affairs/what-we-do/policies/european-agenda-migration_en)) εξακολουθεί να καθορίζει τον τρόπο αντιμετώπισης αυτής της συνθήκης. Τον Ιούνιο του 2016, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε σχέδιο δράσης((European Union: European Commission, Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions. Action Plan on the integration of third country nationals, 7 Ιουνίου 2016, COM(2016) 377 final, διαθέσιμο: http://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/what-we-do/policies/european-agenda-migration/proposal-implementation-package/docs/20160607/communication_action_plan_integration_third-country_nationals_en.pdf)) για τη βελτίωση της διαδικασίας ένταξης των υπηκόων τρίτων χωρών, το οποίο συμπεριλάμβανε και τον τομέα της υγείας, ενώ τον Ιούλιο του ίδιου έτους ενέκρινε προτάσεις μεταρρύθμισης του κοινού Ευρωπαϊκού Συστήματος Ασύλου ((European Agenda on Migration – Legislative documents – Migration and Home Affairs – European Commissio, διαθέσιμο: http://ec.europa.eu/home-affairs/what-we-do/policies/european-agenda-migration/proposal-implementation-package_en)) συμπεριλαμβανομένων μέτρων που στόχευαν στη βελτίωση της υγειονομικής περίθαλψης των μεταναστών και προσφύγων.

Πρόθεση της Ε.Ε. είναι:

  • Η παροχή οικονομικής στήριξης με στόχο τη βελτίωση της υγειονομικής περίθαλψης των ευάλωτων μεταναστών, την συμπερίληψη τους στα εθνικά συστήματα υγείας και την κατάρτιση των επαγγελματιών του κλάδου.
  • Η υποστήριξη των κρατών μελών που δέχονται ιδιαίτερα υψηλές μεταναστευτικές ροές και η ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών.
  • Ο συντονισμός μέσω της Επιτροπής Υγειονομικής Ασφάλειας:
    • Συγκεντρώνοντας αιτήματα για προμήθειες υγείας από τα κράτη μέλη που πλήττονται περισσότερο, ώστε να συνδράμουν οι υπόλοιπες χώρες.
    • Βελτιώνοντας την παρακολούθηση των μεταδοτικών νόσων μέσω του Συστήματος Έγκαιρου Συναγερμού και Αντίδρασης.
    • Διευκολύνοντας τη συνεργασία των εθνικών σημείων επαφής για την υγεία με τα αντίστοιχα για την πολιτική προστασία και το άσυλο, τη μετανάστευση και τα ταμεία ένταξης.
  • Η συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων, τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας για την Ευρώπη και το Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης για τον καλύτερο προσδιορισμό και αντιμετώπιση των αναγκών υγείας.
  • Η ανάπτυξη προγραμμάτων κατάρτισης για τους επαγγελματίες υγείας.

Παρά τις προσπάθειες που πραγματοποιούνται από την πλευρά της Ε.Ε. και τα μέτρα που έχουν τεθεί σε εφαρμογή για την αντιμετώπιση της επονομαζόμενη «προσφυγική κρίση», δεν αντιμετωπίζονται επαρκώς οι μεταβαλλόμενες ανάγκες υγείας του προσφυγικού / μεταναστευτικού πληθυσμού. Σύμφωνα με τον ΠΟΥ((World Health Organisation: Secretariat, Promoting the health of refugees and migrants, Draft framework of priorities and guiding principles to promote the health of refugees and migrants, 17 Απριλίου 2017, A70/24, διαθέσιμο: http://www.who.int/migrants/news-events/A70_24-en.pdf)), οι πολιτικές και στρατηγικές που εφαρμόστηκαν, απέτυχαν να συμβαδίσουν με την ταχύτητα και την ποικιλομορφία της σύγχρονων συνθηκών μετανάστευσης και εκτοπισμού. Πολύ συχνά οι προσπάθειες είναι κατακερματισμένες και αποσπασματικές, λειτουργώντας παράλληλα με τα εθνικά συστήματα υγείας. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί και η περίπτωση της Ελλάδας.

Το ελληνικό πλαίσιο

Το Σύνταγμα της Ελλάδας προστατεύει το δικαίωμα της πρόσβασης στις δομές υγείας ως ένα από τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα, καθώς σχετίζεται με την ίδια την ανθρώπινη ύπαρξη. Οι μεταναστευτικές ροές και η κατάσταση που προκλήθηκε μετά το κλείσιμο των συνόρων με τη Βόρεια Μακεδονία και τη σύναψη της συμφωνίας Ε.Ε. – Τουρκίας, είχε ως αποτέλεσμα τη παραμονή στη χώρα ενός διαρκώς αυξανόμενου αριθμού προσφύγων και μεταναστών.

Ο Εθνικός Οργανισμός Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ) κλήθηκε να αντιμετωπίσει πολλαπλές προκλήσεις καθώς η διαχείριση της κατάστασης απαιτεί επαρκείς οικονομικούς και ανθρώπινους πόρους που, λόγω της οικονομικής ύφεσης που βίωσε η χώρα από το 2009, λείπουν επηρεάζοντας συνολικά τον τομέα της δημόσιας υγείας. Όπως τόνισε η Dunja Mijatovic, Επίτροπος Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης, μετά την επίσκεψη της στην Ελλάδα το 2018: «Ο τομέας της δημόσιας υγείας, ο οποίος έχει πληγεί σοβαρά από τα διαδοχικά μέτρα λιτότητας, βρίσκεται υπό ακραίες πιέσεις και δεν είναι σε θέση να καλύψει όλες τις ανάγκες που αφορούν στις υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης, είτε του τοπικού πληθυσμού είτε των μεταναστών»((Council of Europe, Report by Commissioner for Human Rights Dunja Mijatovic following her visit to Greece from 25 to 29 June 2018, CommDH(2018)24, 6 Νοεμβρίου 2018, παρ. 40, διαθέσιμο: http://rm.coe.int/report-on-the-visit-to-greece-from-25-to-29-june-2018-by-dunja-mijatov/16808ea5bd)).

Κατά συνέπεια, οι δομές υγείας υπήρξαν ανέτοιμες να εξυπηρετήσουν τον νεοεισερχόμενο πληθυσμό. Παράλληλα, ο ΕΟΔΥ κλήθηκε να αντιμετωπίσει επίσης τραυματικές εμπειρίες, καθώς και πολιτισμικές και γλωσσικές διαφορές. Τα υπερπλήρη κέντρα υποδοχής και φιλοξενίας παρουσιάζουν υψηλές υγειονομικές απαιτήσεις και συνδέθηκαν με σοβαρές ασθένειες. Αυτό υπογραμμίζει τη σημασία ύπαρξης κατευθυντήριων γραμμών αναφορικά με τον ιατρικό έλεγχο, την παροχή υγειονομικής περίθαλψης και την καλή διαχείριση της μετάβασης στις νοσοκομειακές εγκαταστάσεις. Προς αυτή την κατεύθυνση συμβάλλουν  οι μη κυβερνητικές οργανώσεις, παλεύοντας να εξασφαλίσουν την κατάλληλη υποστήριξη ειδικά σε ότι έχει να κάνει με τους ανήλικους πρόσφυγες, στις συχνές περιπτώσεις ανεπαρκούς πρόσβαση στις υπηρεσίες του ΕΟΔΥ.

Με τη χρήση ευρωπαϊκών χρηματοδοτικών εργαλείων, αρχικά μετά το 2015 στο ΚΕΕΛΠΝΟ με το πρόγραμμα Philos (και ο ΕΟΔΥ τώρα), ξεκίνησε τα πρώτα προγράμματα υγείας για πρόσφυγες από τις δημόσιες υπηρεσίες. Αρχικά υλοποιήθηκε στα κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης (ΚΥΤ) στα νησιά και στη συνέχεια στην ηπειρωτική χώρα, με πολύ περιορισμένα αποτελέσματα.

Η κατάσταση παραμένει σοβαρή και σε πολλές περιπτώσεις, μη διαχειρίσιμη. Στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου, η πρόσβαση στις δομές υγείας παραμένει ιδιαίτερα περιορισμένη λόγω της έλλειψης προσωπικού. Στο κέντρο υποδοχής και ταυτοποίησης (ΚΥΤ) της Σάμου υπήρχε μόνο ένας γιατρός σε όλη τη διάρκεια του 2018. Δεδομένου ότι ο γιατρός παραιτήθηκε τον Φεβρουάριο του 2019, οι ανάγκες υγείας καλύπτονταν μόνο από το δημόσιο νοσοκομείο του νησιού((Refugee Support Aegean, Situation on Samos has reached the edge, 18 Φεβρουαρίου 2019, διαθέσιμο: http://rsaegean.org/en/situation-on-samos-has-reached-the-edge/)). Όπως σημειώνει η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR), «σε όλα τα νησιά και σε κάποια κέντρα στην ηπειρωτική χώρα, ο αριθμός των υπαλλήλων του Υπουργείου Υγείας, ιδίως των ιατρών και των πολιτισμικών διαμεσολαβητών, δεν επαρκεί για να βοηθήσει τους πρόσφυγες σε σχέση με τις ιατρικές και ψυχοκοινωνικές ανάγκες τους. Τα περιορισμένα δημόσια ιδρύματα ψυχικής υγείας στην Ελλάδα αποτελούν ιδιαίτερο μέλημα»((UNHCR, Factsheet: Greece, January 2019, διαθέσιμο: http://data2.unhcr.org/en/documents/details/68057)).

Η έλλειψη προσωπικού σε συνδυασμό με τον υπερπληθυσμό (στα τέλη του 2019 περισσότεροι από 42.000 αιτούντες άσυλο διέμεναν στα ΚΥΤ των ελληνικών νησιών, παρόλο που οι εγκαταστάσεις έχουν μέγιστη χωρητικότητα 6.178 άτομα((Hellenic Republic Ministry of Citizen Protection, National Coordination Center for Border Control, Immigration and Asylum, National situational picture regarding the Islands at Eastern Aegean Sea, 1 Ιανουαρίου 2020, διαθέσιμο: http://infocrisis.gov.gr/7364/national-situational-picture-regarding-the-islands-at-eastern-aegean-sea-1-1-2020/?lang=en))) και τις δυσμενείς συνθήκες διαβίωσης στα ΚΥΤ (διαμονή σε σκηνές, ανεπαρκής πρόσβαση σε νερό, ελεεινή αποχέτευση, κάκιστη υγιεινή) εκθέτουν τα άτομα σε αναπνευστικές, δερματικές και γαστρεντερικές λοιμώξεις, καθώς και σε περιβαλλοντικούς κινδύνους((International Rescue Committee, Unprotected, unsupported, uncertain: recommendations to improve the mental health of asylum seekers on Lesvos, Σεπτέμβριος 2018, διαθέσιμο: http://www.rescue.org/sites/default/files/ document/3153/unprotectedunsupporteduncertain.pdf)). Οργανώσεις όπως οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα, έχουν προειδοποίησει επανειλημμένα σχετικά με την επιδείνωση της υγείας (ιδιαίτερα της ψυχικής) των αιτούντων άσυλο, λόγω των συνθηκών περιορισμού.

Μέχρι πρόσφατα, ο νόμος 4368/2016 που ορίζει την ελεύθερη πρόσβαση στις υπηρεσίες ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης ευπαθών ατόμων, χωρίς κοινωνική ασφάλιση((Άρθρο 33 Ν. 4368/2016 (ΦΕΚ 21/A/21-2-2016), διαθέσιμο: http://dipe-a-athin.att.sch.gr/images/symbouloi_eid.agwg/nomos_4368-21_2_2016_arthro82.pdf)), ίσχυε και για τους αιτούντες άσυλο, αλλά και τα μέλη των οικογενειών τους. Ωστόσο, τον Ιούλιο του 2019, η ελληνική κυβέρνηση διέκοψε την απόδοση Αριθμού Μητρώου Κοινωνικής Ασφάλισης (ΑΜΚΑ) στους  αιτούντες άσυλο και στους μετανάστες χωρίς έγγραφα με αποτέλεσμα να διακοπεί και η ελεύθερη πρόσβαση στις υπηρεσίες ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης. Πέραν τούτου, η μετατραυματική διαταραχή άγχους αφαιρέθηκε από τις κατηγορίες ευπάθειας που εξετάζονται κατά τη διαδικασία ασύλου, ενώ παράλληλα επεκτάθηκαν τα τα μέτρα κράτησης.

Η σοβαρή κατάσταση που προέκυψε λόγω της διακοπής απόδοσης ΑΜΚΑ (ιδιαίτερα για τα άτομα με χρόνιες και σοβαρές ασθένειες) αντιμετωπίστηκε μετά από έξι μήνες με την θέσπιση του Προσωρινού Αριθμού Ασφάλισης και Υγειονομικής Περίθαλψης Αλλοδαπού (ΠΑΑΥΠΑ) ο οποίος αποδίδεται σε όλους ανεξαιρέτως τους αιτούντες άσυλο από την Υπηρεσία Ασύλου κατά την καταχώρηση της αίτησης για διεθνή προστασία. Στην περίπτωση που απορριφθεί η αίτηση ασύλου ο ΠΑΑΥΠΑ απενεργοποιείται αυτόματα, ενώ στην περίπτωση αποδοχής της αίτησης προβλέπεται μετάπτωση του σε ΑΜΚΑ.

Συγκεκριμένες προκλήσεις και προτάσεις

Τα κενά που υπάρχουν στο σύστημα υγείας και στις παρεχόμενες υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης είναι δυνατό να μετατρέψουν καταστάσεις σωματικής ή ψυχικής υγείας οι οποίες, υπό φυσιολογικές συνθήκες, είναι διαχειρίσιμες ιατρικά σε σοβαρές και επικίνδυνες για τον ασθενή, οι οποίες να έχουν μακροπρόθεσμες συνέπειες ή και να απειλήσουν την ίδια τη ζωή του ατόμου((Amnesty Internationa, Greece must immediately ensure that asylumseekers, unaccompanied children and children of irregular migrants have free access to the public health system, Amnesty International Public Statement, EUR 25/1213/2019, 14 Οκτωβρίου 2019, διαθέσιμο: http://www.amnesty.org/download/Documents/EUR2512132019ENGLISH.PDF)). Κατά συνέπεια, είναι απαραίτητο να πραγματοποιηθεί συντονισμένη και καλά οργανωμένη προσπάθεια.

Ένα σύστημα υγείας φιλικό προς τους πρόσφυγες και τους μετανάστες προϋποθέτει τη παροχή ποιοτικών και προσιτών υπηρεσιών ιατρικής κάλυψης. Απαραίτητη είναι επίσης η παροχή κοινωνικής ασφάλισης προς όλους τους πρόσφυγες και μετανάστες, ανεξάρτητα από το νομικό τους καθεστώς και η μετατροπή του συστήματος σε πολιτισμικά και γλωσσικά ‘ευαίσθητο’, έτσι ώστε να είναι διαχειρίσιμα τα επικοινωνιακά εμπόδια. Ταυτόχρονα οι επαγγελματίες υγείας θα πρέπει να έχουν την κατάλληλη εμπειρία και εξοπλισμό, ενώ είναι απαραίτητο να βελτιωθεί η συλλογή δεδομένων αναφορικά με την υγεία των προσφύγων και μεταναστών.

Πιο συγκεκριμένα, για τους πρόσφυγες που διαβιούν στην Ελλάδα, τόσο στις αστικές περιοχές όσο και στις δομές φιλοξενίας, απαραίτητο είναι να πραγματοποιηθούν τα παρακάτω:

1. Ενημέρωση των προσφύγων και μεταναστών για τα ακόλουθα ζητήματα:

    • Θέματα δημόσιας υγείας, μεταδιδόμενα νοσήματα, πρόληψη.
    • Τρόπος λειτουργίας του συστήματος υγείας στην Ελλάδα.
    • Πρωτοβάθμια περίθαλψη και αποσαφήνιση της κάθε κατάστασης (επείγον / μη επείγον).

2. Πρόσβαση σε πληροφορίες εντός του νοσοκομείου:

    • Μετάφραση των σημάνσεων και των οδηγιών εντός του νοσοκομείου.
    • Εκπαίδευση του διοικητικού προσωπικού σε θέματα νομοθεσίας που αφορά πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο.
    • Δυνατότητα επικοινωνίας του διοικητικού προσωπικού και σε άλλη γλώσσα (τουλάχιστον αγγλικά).

3. Κατανόηση των ιατρικών πράξεων από τους ασθενείς:

    • Ενημέρωση σχετικά με τις διαδικασίες που θα πρέπει να ακολουθηθούν κατά τη διάρκεια της παραμονής στο νοσοκομείο (π.χ. υποχρεωτική ενημέρωση των ιατρών και του διοικητικού προσωπικού πριν την αποχώρηση).
    • Ενημέρωση σχετικά με την λήψη της αγωγής και την παρουσία στα επαναληπτικά ραντεβού τους (επανεξέταση).
    • Ενημέρωση σχετικά με τον τρόπο επαφής με τα νοσηλευτικά ιδρύματα.
    • Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση για μη ορθές πρακτικές.
    • Ενημέρωση και έμφαση σε θέματα φύλου.

4. Γλωσσική και διαπολιτισμική αλληλεπίδραση:

    • Παρουσία κατάλληλα καταρτισμένων διερμηνέων / πολιτισμικών μεσολαβητών.
    • Ενημέρωση των ασθενών ως προς τα γεύματα και τα συστατικά τους.
    • Χώρος προσευχής / περισυλλογής για αλλόθρησκους.
    • Ολοκληρωμένα προγράμματα κατάρτισης σε θέματα ιατρικής ορολογίας και ηθικής δεοντολογίας.
    • Βελτιστοποίηση ήδη υπαρχόντων εργαλείων (π.χ. το λεξικό της Ελβετικής πρεσβείας((Πρεσβεία της Ελβετίας στην Ελλάδα, Μικρό Λεξικό, Χρήσιμο για Ιατρούς και Νοσηλευτές για την επικοινωνία με μετανάστες, Δεκέμβριος 2014, διαθέσιμο: http://www.eda.admin.ch/dam/countries/countries-content/greece/en/350.0_Kleines_Lexikon_1.pdf))).

5. Ρατσιστική αντιμετώπιση ασθενών και διακρίσεις:

    • Ευαισθητοποίηση του προσωπικού.
    • Ενημέρωση προσωπικού σχετικά με τον τρόπο κάλυψης εξόδων νοσηλείας των μεταναστών και προσφύγων.
    • Ενημέρωση για την πρόσληψη του επιπλέον προσωπικού για την κάλυψη των αυξημένων αναγκών στα νοσοκομεία.
    • Καταγραφή των κρουσμάτων ρατσιστικής αντιμετώπισης.

6. Ειδικές ομάδες πληθυσμού και ειδικές καταστάσεις:

    • Ειδικό διαιτολόγιο βάσει των πολιτισμικών χαρακτηριστικών του ασθενή.
    • Διαχείριση του θανάτου.

7. Έρευνα και καινοτομία:

    • Καταγραφή των προβλημάτων υγείας του προσφυγικού /  μεταναστευτικού πληθυσμού και συσχέτιση τους ανά ηλικιακή ομάδα με το γηγενή πληθυσμό.
    • Έρευνα αναφορικά με την επίδραση του άγχους στην υγεία των εφήβων και νέων (π.χ. διαβήτης, αυτοάνοσα και ψυχικά νοσήματα).
    • Διασύνδεση μεταξύ των μονάδων υγείας (κλινικές ή εργαστηριακές) που εργάζονται με τον εν λόγω πληθυσμό για ερευνητικούς και επιδημιολογικούς σκοπούς καθώς και για την αξιολόγηση των παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας.
    • Υλοποίηση επιδημιολογικής έρευνας αναφορικά με τα άτομα που διαβιούν στην Ελλάδα πάνω από 10 έτη ή έχουν γεννηθεί και μεγαλώσει εδώ και σύγκριση των διαφορών με τις αντίστοιχε ηλικιακές ομάδες στην χώρα καταγωγής τους.

 

Για να επιτευχθούν τα παραπάνω απαιτείται συντονισμένη και καλά οργανωμένη δράση. Ορισμένες δράσεις που θα μπορούσαν να πραγματοποιηθούν είναι οι παρακάτω:

  • Υλοποίηση σεμιναρίων ενημέρωσης και εκπαίδευσης του προσωπικού, ανά τακτά χρονικά διαστήματα, σε δομές φιλοξενίας, δήμους και φορείς, κυβερνητικούς και μη.
  • Μετάφραση των απαραίτητων πληροφοριών και εκπαίδευση του μεταναστευτικού/προσφυγικού πληθυσμού σχετικά με τις διαδικασίες που ακολουθεί το ελληνικό σύστημα υγείας.
  • Χρήση νέων τεχνολογιών για τη διευκόλυνση της διαχείρισης των γλωσσικών εμποδίων (π.χ. χρήση QRCode εντός του νοσοκομείου – π.χ. στις ταμπέλες για την απόδοση τους σε άλλες γλώσσες).
  • Ολοκληρωμένο σύστημα καταγραφής ιατρικού ιστορικού.

 

[1] Το κείμενο αυτό γράφτηκε πριν την έξαρση του ιού COVID-19 στην Ελλάδα.

 

Αναφορές